बहुउपयोगी तुलसी : कृषि प्रविधि र औषधीय महत्व

 

गाउँ होस् या त शहरमा समेत हरेक आस्तिक मानिसहरुको घरमा तुलसीको मठ देख्न सकिन्छ । तुलसीको मठ केवल धार्मिक व्यक्तिहरुले मात्रै घरमा राख्नुपर्छ भन्ने मान्यता यदि कसैको छ भने त्यो आफैंमा कमजोर तर्क हुनसक्छ । तुलसीको मठ केवल धार्मिक व्यक्तिको मात्रै नभएर वैज्ञानिक रुपमा समेत महत्वपूर्ण मान्ने गरिन्छ ।

हिन्दू धर्मावलम्बीहरूले तुलसीको पूजा गर्छन्। यसलाई "प्रकृतिको मातृ चिकित्सा" मानिन्छ। प्राचीन कालदेखि, यसलाई एक जडिबुटीको रूपमा मानिन्छ जसले स्वस्थ शरीर, दिमाग र आत्मालाई बढावा दिन सक्छ।

पवित्र बिरुवा प्रायः हिन्दू मन्दिरहरू र हिन्दूहरूको बगैंचामा रोपिन्छ। तुलसी नामको अर्थ "अतुलनीय" पनि हुन्छ।

परिचय

तुलसी १ मिटर उचाइसम्म बढ्ने वार्षिक वा अल्पकालीन बारहमासी बोट हो।

• स्टेम: ठाडो, शाखायुक्त, र आधारमा काठ।
• पातहरू: पेटियोलेट, एल्लिप्तिकल एलोंगते पात सतह , सेरेट मार्जिन, शीर्ष कुण्ड, आधार क्यूनेट/वेज आकारको। बोटको डाँठ र पात दुवैमा ससाना हैर्स पाइन्छ।
• फूलहरू: बोर्न टर्मिनल, पातलो racemes वा panicles 4-12 सेन्टिमिटर लामो।क्यालिक्सहरू 3-4 संख्यामा, ल्यान्सोलेट, चकचकीत हुन्छन्। फूल गुलाबी वा सेतो रंगको हुन्छ।
• फलहरू: सानो मुँहासे आकारको खैरो नटलेटहरू लगभग 1 मिमी लामो र भिजेको बेला थोरै मात्रामा म्युसिलेज उत्पादन गर्दछ।
  

खेती प्रविधि

1. उपयुक्त हावापानी र माटो

• ट्रोपिकल र सुब्त्रोपिकल जलवायु अवस्था 900 मिटर उचाइ सम्म
• लामो दिन र उच्च तापक्रमले राम्रो मात्रामा आवश्यक तेल उत्पादन गर्छ।
• छायामा उब्जाएको बोटले थोरै मात्रामा तेल उत्पादन गर्छ।
• उच्च आर्द्रता र मध्यम वर्षा आवश्यक छबलौटे दोमट माटो राम्रो जल निकासी भएको
• pH दायरा: 5.5-7

2. बिरुवाको रोपण

• बीउ: 300 ग्राम प्रति हेक्टर आवश्यक छ।
  टर्मिनल काट्ने: 8-10 नोडहरू र 10-15 सेमी लम्बाइ प्रयोग गरिन्छ। जरा लगभग 5 हप्तामा विकसित हुन्छ
• नर्सरी: 4.5m×1m×20cm को बीउ बेड उपयुक्त छ। बीउ सानो भएकोले बीउ र बालुवा १:४ को अनुपातमा मिसाइन्छ। फेब्रुअरीको अन्तिममा मनसुन अघि ८ हप्तामा बीउ रोपिन्छ। बीउ १-२ हप्तामा अंकुरण हुन्छ जसलाई ६-७ हप्तामा ३-४ पातको चरणमा रोप्न सकिन्छ।

3. मल आवश्यकता

रासायनिक मल (टन प्रति हेक्टर)	नाइट्रोजन (किलोग्राम प्रति हेक्टर)	फस्फोरस (किलोग्राम प्रति हेक्टर)	पोटासियम (किलोग्राम प्रति हेक्टर)
15	120	60	40

4. सिंचाई

चार हप्ताको लागि हप्तामा 2 पटक सिंचाई।

5. हर्वेस्तिंग र उपज

• अत्यावश्यक तेलको उच्च उपज प्राप्त गर्न रोपेको ९०-९५ दिनमा फुल फुल्ने अवस्थामा काटिन्छ।
• पछि प्रत्येक ६५-७५ दिनको अन्तरालमा यसलाई काट्न सकिन्छ।
• भविष्यको फसलको लागि राम्रो पुनरुत्थान सुनिश्चित गर्न बिरुवाहरू जमिनको सतहबाट कम्तिमा 15 सेन्टिमिटर माथि काटिन्छन्।
• स्टीम डिस्टिलेसनद्वारा तेल निकालिन्छ।
• एक वर्षमा दुईदेखि तीनवटा फसलबाट ९-१४ टन/हेक्टर उत्पादन लिन सकिन्छ।
• तेल सामग्री प्रकार, मौसम र उत्पत्ति स्थान अनुसार फरक छ।

तुलसी को औषधीय उपयोग

पात देखि बीउ सम्म, तुलसी मानव शरीर, दिमाग र आत्मा को सुधार को लागी प्रयोग गर्न सकिन्छ| भारतीय पौराणिक कथाहरूले तुलसीलाई पवित्र जडीबुटीको रूपमा मान्यता दिएर यसलाई ठूलो महत्त्व दिन्छ। सायद, यस्तो महत्व जडीबुटी को वास्तविक स्वास्थ्य अनुप्रयोगहरु बाट आउँछ। यसको प्रयोग श्वसन, पाचन र छाला रोग को उपचार मा पहिलो सहायता को रूप मा सिफारिस गरिएको छ।

1. एन्टी–एजिंग

होली तुलसीमा पाइने भिटामिन सी र ए, फाइटोन्यूट्रिएन्टहरू उत्कृष्ट एन्टिअक्सिडेन्ट हुन् र छालालाई फ्री रेडिकलले हुने लगभग सबै हानीहरूबाट जोगाउँछन्।

• 2. मिर्गौलाको पत्थरीको उपचार गर्छ

तुलसीले हल्का मूत्रवर्धक र डिटोक्सिफाइङ एजेन्टको काम गर्छ जसले शरीरमा युरिक एसिडको स्तर कम गर्न मद्दत गर्छ। तुलसीमा पाइने एसिटिक एसिडले ढुङ्गा भत्काउन मद्दत गर्छ ।

• 3. टाउको दुखाई कम गर्छ

तुलसी एक प्राकृतिक टाउको दुखाइ कम गर्ने औषधि हो जसले माइग्रेनको दुखाइलाई पनि कम गर्न सक्छ।

• 4. मुँहासे लड्छ

पवित्र तुलसीले ब्याक्टेरिया र संक्रमणलाई मार्न मद्दत गर्छ। पवित्र तुलसीको तेलको प्राथमिक सक्रिय यौगिक युजेनोल हो जसले छाला सम्बन्धी विकारहरूसँग लड्न मद्दत गर्दछ। Ocimum Sanctum ले छालाको संक्रमणलाई भित्री र बाहिरी रूपमा उपचार गर्न मद्दत गर्छ।

• 5. ज्वरो कम गर्छ

तुलसी ज्वरोको उपचारको लागि पुरानो तत्व हो। यो विभिन्न आयुर्वेदिक औषधिहरू र घरेलु उपचारहरूको निर्माणमा प्रमुख सामग्रीहरू मध्ये एक हो।

• 6. आँखा स्वास्थ्य

तुलसीको एन्टी-इन्फ्लेमेटरी गुणहरूले भाइरल, ब्याक्टेरिया र फंगल संक्रमणलाई रोक्न आँखाको स्वास्थ्यलाई बढावा दिन मद्दत गर्दछ। यसले आँखाको सूजनलाई पनि शान्त पार्छ र तनाव कम गर्छ।

• 7. मौखिक स्वास्थ्य

तुलसी एक प्राकृतिक मुख फ्रेसनर र मौखिक कीटाणुनाशक हो। Ocimum Sanctum ले मुखको अल्सरलाई पनि निको पार्न सक्छ। पवित्र तुलसीले दाँतको गुफा, प्लेक, टार्टर र सासको दुर्गन्धको लागि जिम्मेवार ब्याक्टेरियालाई नष्ट गर्छ, साथै दाँतको सुरक्षा गर्दछ।

• 8. श्वासप्रश्वास सम्बन्धी विकारहरू निको पार्छ

क्याम्फिन, युजेनोल र सिनोल जस्ता यौगिकहरूको उपस्थितिको कारण, तुलसीले श्वासप्रश्वास प्रणालीको भाइरल, ब्याक्टेरिया र फंगल संक्रमणलाई निको पार्छ। यसले ब्रोन्काइटिस र क्षयरोग जस्ता विभिन्न श्वासप्रश्वाससम्बन्धी विकारहरू निको पार्न सक्छ।

• 9. भिटामिन K को समृद्ध स्रोत

भिटामिन K एक आवश्यक फ्याट-घुलनशील भिटामिन हो जसले हड्डीको स्वास्थ्य र मुटुको स्वास्थ्यमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

• 10. स्वस्थ मुटुलाई बढावा दिन्छ

होली तुलसीमा भिटामिन सी र युजेनोल जस्ता एन्टिअक्सिडेन्ट पाइन्छ, जसले मुटुलाई फ्री रेडिकलको हानिकारक प्रभावबाट बचाउँछ। युजेनोल रगतमा कोलेस्ट्रोलको मात्रा घटाउन पनि उपयोगी साबित हुन्छ।

• Name : Aavash Shrestha
• Exam roll no : 1187
• Section: A
• Class Roll no: 7