गाउँ होस् या त शहरमा समेत हरेक आस्तिक मानिसहरुको घरमा तुलसीको मठ देख्न सकिन्छ । तुलसीको मठ केवल धार्मिक व्यक्तिहरुले मात्रै घरमा राख्नुपर्छ भन्ने मान्यता यदि कसैको छ भने त्यो आफैंमा कमजोर तर्क हुनसक्छ । तुलसीको मठ केवल धार्मिक व्यक्तिको मात्रै नभएर वैज्ञानिक रुपमा समेत महत्वपूर्ण मान्ने गरिन्छ ।
हिन्दू धर्मावलम्बीहरूले तुलसीको पूजा गर्छन्। यसलाई "प्रकृतिको मातृ चिकित्सा" मानिन्छ। प्राचीन कालदेखि, यसलाई एक जडिबुटीको रूपमा मानिन्छ जसले स्वस्थ शरीर, दिमाग र आत्मालाई बढावा दिन सक्छ।
पवित्र बिरुवा प्रायः हिन्दू मन्दिरहरू र हिन्दूहरूको बगैंचामा रोपिन्छ। तुलसी नामको अर्थ "अतुलनीय" पनि हुन्छ।
परिचय
- स्टेम: ठाडो, शाखायुक्त, र आधारमा काठ।
- पातहरू: पेटियोलेट, एल्लिप्तिकल एलोंगते पात सतह , सेरेट मार्जिन, शीर्ष कुण्ड, आधार क्यूनेट/वेज आकारको। बोटको डाँठ र पात दुवैमा ससाना हैर्स पाइन्छ।
- फूलहरू: बोर्न टर्मिनल, पातलो racemes वा panicles 4-12 सेन्टिमिटर लामो।क्यालिक्सहरू 3-4 संख्यामा, ल्यान्सोलेट, चकचकीत हुन्छन्। फूल गुलाबी वा सेतो रंगको हुन्छ।
- फलहरू: सानो मुँहासे आकारको खैरो नटलेटहरू लगभग 1 मिमी लामो र भिजेको बेला थोरै मात्रामा म्युसिलेज उत्पादन गर्दछ।
खेती प्रविधि
- उपयुक्त हावापानी र माटो
- ट्रोपिकल र सुब्त्रोपिकल जलवायु अवस्था 900 मिटर उचाइ सम्म
- लामो दिन र उच्च तापक्रमले राम्रो मात्रामा आवश्यक तेल उत्पादन गर्छ।
- छायामा उब्जाएको बोटले थोरै मात्रामा तेल उत्पादन गर्छ।
- उच्च आर्द्रता र मध्यम वर्षा आवश्यक छबलौटे दोमट माटो राम्रो जल निकासी भएको
- pH दायरा: 5.5-7
2. बिरुवाको रोपण
- बीउ: 300 ग्राम प्रति हेक्टर आवश्यक छ।
टर्मिनल काट्ने: 8-10 नोडहरू र 10-15 सेमी लम्बाइ प्रयोग गरिन्छ। जरा लगभग 5 हप्तामा विकसित हुन्छ - नर्सरी: 4.5m×1m×20cm को बीउ बेड उपयुक्त छ। बीउ सानो भएकोले बीउ र बालुवा १:४ को अनुपातमा मिसाइन्छ। फेब्रुअरीको अन्तिममा मनसुन अघि ८ हप्तामा बीउ रोपिन्छ। बीउ १-२ हप्तामा अंकुरण हुन्छ जसलाई ६-७ हप्तामा ३-४ पातको चरणमा रोप्न सकिन्छ।
3. मल आवश्यकता
| रासायनिक मल (टन प्रति हेक्टर) | नाइट्रोजन (किलोग्राम प्रति हेक्टर) | फस्फोरस (किलोग्राम प्रति हेक्टर) | पोटासियम (किलोग्राम प्रति हेक्टर) |
| 15 | 120 | 60 | 40 |
4. सिंचाई
चार हप्ताको लागि हप्तामा 2 पटक सिंचाई।
5. हर्वेस्तिंग र उपज
- अत्यावश्यक तेलको उच्च उपज प्राप्त गर्न रोपेको ९०-९५ दिनमा फुल फुल्ने अवस्थामा काटिन्छ।
- पछि प्रत्येक ६५-७५ दिनको अन्तरालमा यसलाई काट्न सकिन्छ।
- भविष्यको फसलको लागि राम्रो पुनरुत्थान सुनिश्चित गर्न बिरुवाहरू जमिनको सतहबाट कम्तिमा 15 सेन्टिमिटर माथि काटिन्छन्।
- स्टीम डिस्टिलेसनद्वारा तेल निकालिन्छ।
- एक वर्षमा दुईदेखि तीनवटा फसलबाट ९-१४ टन/हेक्टर उत्पादन लिन सकिन्छ।
- तेल सामग्री प्रकार, मौसम र उत्पत्ति स्थान अनुसार फरक छ।
तुलसी को औषधीय उपयोग
पात देखि बीउ सम्म, तुलसी मानव शरीर, दिमाग र आत्मा को सुधार को लागी प्रयोग गर्न सकिन्छ| भारतीय पौराणिक कथाहरूले तुलसीलाई पवित्र जडीबुटीको रूपमा मान्यता दिएर यसलाई ठूलो महत्त्व दिन्छ। सायद, यस्तो महत्व जडीबुटी को वास्तविक स्वास्थ्य अनुप्रयोगहरु बाट आउँछ। यसको प्रयोग श्वसन, पाचन र छाला रोग को उपचार मा पहिलो सहायता को रूप मा सिफारिस गरिएको छ।
होली तुलसीमा पाइने भिटामिन सी र ए, फाइटोन्यूट्रिएन्टहरू उत्कृष्ट एन्टिअक्सिडेन्ट हुन् र छालालाई फ्री रेडिकलले हुने लगभग सबै हानीहरूबाट जोगाउँछन्।
- 2. मिर्गौलाको पत्थरीको उपचार गर्छ
तुलसीले हल्का मूत्रवर्धक र डिटोक्सिफाइङ एजेन्टको काम गर्छ जसले शरीरमा युरिक एसिडको स्तर कम गर्न मद्दत गर्छ। तुलसीमा पाइने एसिटिक एसिडले ढुङ्गा भत्काउन मद्दत गर्छ ।
- 3. टाउको दुखाई कम गर्छ
तुलसी एक प्राकृतिक टाउको दुखाइ कम गर्ने औषधि हो जसले माइग्रेनको दुखाइलाई पनि कम गर्न सक्छ।
- 4. मुँहासे लड्छ
पवित्र तुलसीले ब्याक्टेरिया र संक्रमणलाई मार्न मद्दत गर्छ। पवित्र तुलसीको तेलको प्राथमिक सक्रिय यौगिक युजेनोल हो जसले छाला सम्बन्धी विकारहरूसँग लड्न मद्दत गर्दछ। Ocimum Sanctum ले छालाको संक्रमणलाई भित्री र बाहिरी रूपमा उपचार गर्न मद्दत गर्छ।
- 5. ज्वरो कम गर्छ
तुलसी ज्वरोको उपचारको लागि पुरानो तत्व हो। यो विभिन्न आयुर्वेदिक औषधिहरू र घरेलु उपचारहरूको निर्माणमा प्रमुख सामग्रीहरू मध्ये एक हो।
- 6. आँखा स्वास्थ्य
तुलसीको एन्टी-इन्फ्लेमेटरी गुणहरूले भाइरल, ब्याक्टेरिया र फंगल संक्रमणलाई रोक्न आँखाको स्वास्थ्यलाई बढावा दिन मद्दत गर्दछ। यसले आँखाको सूजनलाई पनि शान्त पार्छ र तनाव कम गर्छ।
- 7. मौखिक स्वास्थ्य
तुलसी एक प्राकृतिक मुख फ्रेसनर र मौखिक कीटाणुनाशक हो। Ocimum Sanctum ले मुखको अल्सरलाई पनि निको पार्न सक्छ। पवित्र तुलसीले दाँतको गुफा, प्लेक, टार्टर र सासको दुर्गन्धको लागि जिम्मेवार ब्याक्टेरियालाई नष्ट गर्छ, साथै दाँतको सुरक्षा गर्दछ।
- 8. श्वासप्रश्वास सम्बन्धी विकारहरू निको पार्छ
क्याम्फिन, युजेनोल र सिनोल जस्ता यौगिकहरूको उपस्थितिको कारण, तुलसीले श्वासप्रश्वास प्रणालीको भाइरल, ब्याक्टेरिया र फंगल संक्रमणलाई निको पार्छ। यसले ब्रोन्काइटिस र क्षयरोग जस्ता विभिन्न श्वासप्रश्वाससम्बन्धी विकारहरू निको पार्न सक्छ।
- 9. भिटामिन K को समृद्ध स्रोत
भिटामिन K एक आवश्यक फ्याट-घुलनशील भिटामिन हो जसले हड्डीको स्वास्थ्य र मुटुको स्वास्थ्यमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।
- 10. स्वस्थ मुटुलाई बढावा दिन्छ
होली तुलसीमा भिटामिन सी र युजेनोल जस्ता एन्टिअक्सिडेन्ट पाइन्छ, जसले मुटुलाई फ्री रेडिकलको हानिकारक प्रभावबाट बचाउँछ। युजेनोल रगतमा कोलेस्ट्रोलको मात्रा घटाउन पनि उपयोगी साबित हुन्छ।
- Name : Aavash Shrestha
- Exam roll no : 1187
- Section: A
- Class Roll no: 7