घोड ताप्रे
नेपालमा पाइने विभिन्न जडीबुटीहरू मध्ये एक घोड ताप्रे हो । बैज्ञानिक नाम सेन्टेला एसियाटिका, हिन्दीमा` ब्राहृमी , अंग्रेजीमा पेंनी वोर्ट , गोतु कोला आदि को रूपमा पनि चिनिने घोड ताप्रे , एक औषधीय बिरुवा हो जुन लामो समयदेखि परम्परागत औषधिमा प्रयोग हुँदै आएको छ। घोड ताप्रेले साना घाउ, हाइपरट्रोफिक घाउ, जलेको,सोरयासिस , र स्क्लेरोदर्मा को उपचारमा सुधार गर्छ। यो एक बारहमासी, लता, र हल्का सुगन्धित बोट हो। एन्टिअक्सिडेन्ट, एन्टि-इन्फ्लेमेटरी गुणहरू, घाउ निको पार्ने, स्मरणशक्ति बढाउने गुणहरू र अन्य धेरैजस्ता स्वास्थ्य लाभहरूका कारण खाना र पेय पदार्थहरूमा यसको प्रयोग वर्षौंदेखि बढेको छ। इन्टरनेशनल युनियन फर कन्जर्भेसन अफ नेचर एन्ड नेचुरल रिसोर्स (IUCN ) ले यसलाई खतरामा परेको वनस्पति प्रजाति र लोपोन्मुख प्रजातिको सूचीमा राखेको छ।
सेन्टेला एसियाटिका एक प्रोस्ट्रेट, हल्का सुगन्धित, स्टोलोनिफेरस, बारहमासी लता जडिबुटी हो जुन १५ सेन्टीमिटर (६ इन्च) सम्म बढ्न सक्छ। स्टेम चम्किलो र धारीदार हुन्छ, र जराहरू अख्लाहरुमा हुन्छन्। छायादार, दलदली, ओसिलो क्षेत्रहरू जस्तै धान खेत र नदी किनारमा फस्टाउँछ, बाक्लो हरियो कार्पेट बनाउँछ, र बलौटे दोमट (६० % बालुवा) यसको पुनरुत्थानको लागि सबैभन्दा उर्वर माटो चाहिन्छ।
लामो डंठल, २-६ सेन्टिमिटर लामो र १. ५-५ सेन्टिमिटर चौडाइ , अर्बिकुलर-रेनिफॉर्म, म्यानिङ पातको बेस , क्रिएनेट मार्जिन, दुबै छेउमा चम्किलो, प्रत्येक हागामा १ -३ओटा मात्र हुन्छ । फूलहरू फेसिकल छाताहरूमा देखा पर्दछ, प्रत्येकमा 3-4 सेतो देखि बैजनी वा गुलाबी फूलहरू हुन्छन। फूल फुल्ने अप्रिल देखि जून सम्म हुन्छ। बढ्दो मौसमभरी , लगभग २ -इन्च लामो, आयताकार, गोलाकार फलहरू संगै एकदमै मोटो घनाकार पेरीकार्पको उत्पादन हुन्छ । बीउहरूमा पेन्डुलस भ्रूणहरू हुन्छन् जुन पार्श्व रूपमा संकुचित हुन्छन्।
यो विश्वको उष्णकटिबंधीय र उपोष्णकटिबंधीय क्षेत्रहरूमा व्यापक रूपमा फैलिएको छ। यो बिरुवा दक्षिण पूर्व एशिया, भारत र श्रीलंकाको मूल निवासी हो, साथै चीनको केही भाग, पश्चिमी दक्षिण सागर टापुहरू, मेडागास्कर, दक्षिण अफ्रिका, संयुक्त राज्य अमेरिका, मेक्सिको, भेनेजुएला, कोलम्बिया, र पूर्वी दक्षिणअमेरिका सम्म फैलिएको छ ।
रासायनिक पदार्थ :
वैज्ञानिक अध्ययनहरूले पत्ता लगाएका छन् कि सेन्टेला एशियाटिकामा विभिन्न प्रकारका बायोकेमिकल घटकहरू छन्, जस्तै माध्यमिक मेटाबोलाइटहरू। सेन्टेला बिरुवाको रासायनिक घटकहरूले औषधीय र न्यूट्रास्युटिकल अनुप्रयोगहरूमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्ने विचार गरिन्छ किनभने तिनीहरूको जैविक रूपमा सक्रिय ट्रिटरपेन्स सपोनिन्स घटकहरू छन्।
।तिनीहरूको महत्त्वको कारणले तिनीहरूलाई सेन्टेला गुणस्तर मूल्याङ्कन बायोमार्कर घटकहरूको रूपमा प्रयोग गरिएको छ। यद्यपि, स्थान र धेरै वातावरणीय कारकहरूले सेन्टेलाको triterpene एकाग्रतामा प्रभाव पार्न सक्छ। स्यापोनिन्स जस्ता प्राथमिक सक्रिय तत्वलाई ट्राइटरपेनोइड्स पनि भनिन्छ। ट्राइटरपीन स्यापोनिन्स र स्यापोजेनिन्सको जस्ता तत्वोले घाउ निको पार्ने गर्छ । ब्रामोसाइड र ब्रामोनिसाइड जस्ता केन्द्रीय स्नायु प्रणालीले र गर्भाशयमा आराम पुर्याउने काम गर्छ।उक्त रक्तचापको उपचारमा सेन्टेलोसाइड र यसका व्युत्पन्नहरू सिरा परमा प्रयोग हुन्छ।स्टेरोल, ट्यानिन, आवश्यक एसिड, फाइटोस्टेराँल, फल्याभोनोइड्स, म्युसिलेज, रेसिन, एमिनोएसिड, अल्कलोइड्स र फ्याट्टिएसिड हुन् घोडताप्रेबाट निकाल्न सकिने अन्य तत्वहरु हुन।
घोडताप्रेको औषधीय उपयोग:
जीवाणुरोधी गुण:
सेन्टेला एसियाटिका धेरै विभिन्न आन्द्रा रोगजनक विरुद्ध प्रभावकारी छ। देखाइएको निषेध ब्याक्टेरिसाइडल वा ब्याक्टेरियोस्टेटिक प्रभावमा थियो कि भनेर निर्धारण गर्न, तिनीहरूले व्यवहार्य सेल गणना दृष्टिकोण प्रयोग गरे। अल्कोहल बिरुवाको अर्कले 2 घण्टा भित्र भिब्रियो कोलेरा, शिगेला प्रजाति र स्टेफिलोकोकस ओरियस विरुद्ध ब्याक्टेरिसाइडल प्रभाव देखाएको छ।
एन्टिफंगल गुणहरू:
पानीको अर्कसँग तुलना गर्दा, सेन्टेला एसियाटिका बिरुवाको इथानोलिक र पेट्रोलियम ईथर एक्स्ट्र्याक्टले विभिन्न फंगल स्ट्रेनहरू जस्तै एस्परगिलस नाइजर, एस्परगिलस फ्लेभस र क्यान्डिडा अल्बिकान्सहरू विरुद्ध उल्लेखनीय रूपमा उच्च एन्टिफङ्गल गतिविधि देखाउँछ।
एन्टिभाइरल गुणहरू:
सेन्टेला कच्चा पानीको अर्कको संयोजनले एन्टी-हर्पेस सिम्प्लेक्स भाइरल गतिविधि प्रदर्शन गरेको देखिन्छ ।
एन्टिप्रोटोजोल गुणहरू:
एन्तामोएबा हिस्तोल्य्तिका पूर्ण बिरुवाको अल्कोहल एक्स्ट्र्याक्टको एन्टिप्रोटोजोल प्रभावहरूको प्रतिरोधी थियो।
घाउ निको पार्ने गतिविधि:
सेल तह फाइब्रोनेक्टिनमा कोलेजनको प्रतिशत सेन्टेला एसियाटिकाबाट व्युत्पन्न कुल ट्रिटरपेनोइड अंशले बढाएको थियो, जसले घाउ निको पार्न मद्दत गर्न सक्छ।
तोकिएको मात्रा भन्दा बढी खुराक खाँदा छालामा एलर्जी आउने, पोल्ने र खाएमा टाउको दुख्ने, पेट दुख्ने, वाकवाकी लाग्ने, रिँगाउने, बान्ता हुने जस्ता साइड इफेक्ट र समस्याहरूपनि देखिन सक्छ।
गर्भवती महिलाले बढी मात्रामा सेवन गर्दा गर्भपातको समस्या पनि आउने र अनुसन्धान पनि नभएकाले सुत्केरी र साना बच्चालाई दूध खुवाउँदै गरेकी आमाले यो उपयोग नगरेकै राम्रो मानिन्छ।
लगातार सेवन गर्नु छ भने ६ हप्ताभन्दा बढी सेवन गर्न हुँदैन। निन्द्राको गोली सेवन गरेको बिरामीलाई सेवन गराउनु हुन्न । कोलेस्ट्रोल र हाइपोग्लेसेमियाका बिरामीहरूलाई खान दिन अघी डाक्टरको सल्लाह सुझावपछि मात्र खान दिनपर्छ।